دسترسی به منابع مقالات : بررسی رابطه بین آموزش مودیان مالیاتی و اثربخشی اجرای مالیات بر ارزش افزوده در استان ایلام …

در همین سال، مجلس شورای اسلامی بر اساس اصل ۸۵ قانون اساسی، تصویب اجرای آزمایشی مالیات بر ارزش افزوده را به کمیسیون امور اقتصادی تفویض کرد.
سال ۱۳۸۶ – مواد لایحه مالیات بر ارزش افزوده به تصویب کمیسیون اقتصادی مجلس رسید. در همین سال، مدت اجرای آزمایشی لایحه مالیات بر ارزش افزوده بر اساس اصل ۸۵ قانون اساسی در صحن علنی مجلس شورای اسلامی، ۵ سال تعیین شد.
سال ۱۳۸۷ – تا اردیبهشت ماه این سال ایرادات شورای نگهبان به لایحه مالیات بر ارزش افزوده در ۲ نوبت رفع گردید؛ و در خردادماه، لایحه مالیات بر ارزش افزوده به تأیید نهایی شورای نگهبان رسیدو به عنوان قانون به دولت ابلاغ شد.
در اول تیرماه سال ۱۳۸۷، قانون مالیات بر ارزش افزوده توسط رئیس‌جمهور جهت اجرا ابلاغ شد و از اول مهر ماه اجرای قانون مالیات بر ارزش افزوده به طور رسمی اجرا شد.
تاریخچه مالیات بر ارزش افزوده در جهان
نخستین بار در سال ۱۹۱۸ میلادی و توسط یک مدیر آلمانی به نام «فون زیمنس» ایده اصلی مالیات بر ارزش افزوده مطرح و پس از آن پیشنهادهای دیگری برای کاربردی کردن این مالیات ارائه شد و برای بیش از سه دهه تا قبل از اجرای آن مورد بحث قرار گرفت. در سال ۱۹۵۳ و ۱۹۵۷ «موریس لاره» فرانسوی به پیشرفت و توسعه‌ی این مالیات کمک‌های فراوانی نمود و برای تأمین هزینه‌ها مخارج پس از جنگ جهانی این مالیات را در فرانسه پایه گذاری کرد به همین دلیل وی به «پدر مالیات بر ارزش افزوده» شهرت دارد^[۱۳].
از سال ۱۹۴۵ میلادی به بعد، کشورهای آلمان و دانمارک به عنوان پیشگامان به‌کارگیری این نظام مالیاتی جدید نسبت به جایگزین نمودن آن به جای سایر مالیات‌های غیر مستقیم اقدام کردند.
مالیات بر ارزش افزوده در کشور فرانسه در سال ۱۹۴۸ میلادی به اجرا درامد وصرفا تولیدات کارخانه را پوشش می‌داد ولی در پی اصلاح سیستم مالیات بر فروش در فرانسه مالیات بر ارزش افزوده از نوع مصرف اعمال گردید. اولین کشوری که مالیات بر ارزش افزوده را به شک جامع و کامل پیاده نمود برزیل بود. این کشور در سال ۱۹۶۸ انواع مالیات بر فروش را که به مدت ۳۰ سال اجرا می‌شد، برچید ومایات بر ارزش افزوده را جایگزین نمود. در دهه ۷۰ قرن بیستم سایر اعضای جامعه اروپا نیز نسبت به استقرار این نظام اقدام کردند و سپس شورای اتحادیه اقتصادی اروپا تحت عنوان «هماهنگ سازی سیستم‌های مالیاتی موجود و حمایت از تجارت» دستورالعملی منتشر نمود وبر اساس آن کلیه اعضا ء را ملزم کرد تا اول ژانویه ۱۹۷۰ سیستم مالیات بر ارزش افزوده را اعمال کنند. (طهماسبی و همکاران، ۱۳۸۱؛ ص ۵). در بین کشورهای مجری مالیات بر ارزش افزوده کشورهایی وجود دارند که خصوصیات فرهنگی و اجتماعی آن‌ها تا حدودی مشابه کشور ایران است مانند اردن، آذربایجان، لبنان، پاکستان و…امروزه در تک تک قاره‌های جهان تعداد کشورهایی که این نظام را اجرا نموده‌اند در اکثریت قرار دارد و در واقع فقط در خاورمیانه این مالیات هنوز جایگاه خود را پیدا نکرده است و علتان هم وجود منابع نفت و گاز است که عمده منابع مالی دولت‌های منطقه را تأمین می‌نماید. برای مثال آمارها و برآوردها نشان می‌دهد در بین کشورهای آسیایی و خاورمیانه، ایران کم‌ترین میزان تلاش مالیات را دارد و شاخص تلاش مالیاتی ایران معادل ۵ درصد برآورد شده است (فلیجی، ۱۳۸۵).
ارزش افزوده:
ارزش افزوده یک موسسه برابر با تفاوت بین عایدات ناشی از فروش محصول تولید شده و کل هزینه‌هایی که صرف تهیه مواد اولیه، کالا و خدمات واسطه ای شده است (هزینه تولید) می‌باشد. تعریف دیگری نیز وجود دارد که همان موضوع ارزش افزوده را از دیدگاه فرآیند عملیاتی داخلی یک بنگاه اقتصادی مورد نظر قرار می‌دهد. در این تعریف ارزش افزوده مجموع پرداختی به عوامل تولید (دستمزد، بهره، اجاره، سود و استهلاک) می‌باشد. اما برای سهولت محاسبه از تعریف اول استفاده می‌شود:
فروش نهایی= ارزش معاملات واسطه ای – ارزش کل معاملات = تولید ناخالص ملی
استهلاک +  اجاره + سود + نرخ بهره + دستمزد = ارزش افزوده
از دیدگاه اقتصادی «ارزش افزوده» تفاوت بین ارزش ستانده (محصول) و ارزش داده (مواد اولیه) است؛ اما در تدوین قانون به لحاظ ارائه نگرش مطلوب اجرایی، این تعریف بر اساس روش‌های حسابداری و با تکیه بر روش صورتحساب ارائه می‌شود و «ارزش افزوده» را چنین تعریف می‌کنند: ارزش افزوده عبارت از تفاوت بین ارزش کالاها و خدمات عرضه شده با ارزش کالاها و خدمات به کار رفته در خرید یک شخص در یک دوره معین است (پژویان، ۱۳۸۴).
تعریف و مفهوم مالیات بر ارزش افزوده
– مالیات بر ارزش افزوده به رغم نامش مالیاتی بر خود ارزش افزوده نیست، بلکه منظور از آن نوعی مالیات بر مصرف است. به طور خلاصه، مالیات مزبور در تمام مراحل تولید دریافت می‌شود، اما با ارائه مکانیسمی خاص امکان تهاتر مالیات پرداختی بابت خرید کالا و خدمات را در برابر مالیات دریافتی بابت فروش محصولات و خدمات به شرکت‌ها می‌دهد.
«مالیاتی است گسترده بر پایه فروش کالا تا مرحله‌ی تولید و حداقل شامل خود آن، به طوری که مالیات پرداختی بابت کالاهای خریداری شده به عنوان نهاده‌ها – احتمالاً به جز کالاهای سرمایه ای – در برابر مالیات دریافتی بابت ستاده ها تهاتر شود» (حدادی، ۱۳۸۵).
تعریف نظری مالیات بر ارزش افزوده:
مالیات بر ارزش افزوده نوعی مالیات چند مرحله ای است، که در مراحل مختلف زنجیره واردات/تولید/توزیع بر اساس درصدی از ارزش افزوده کالاهای فروخته شده یا خدمات ارائه شده در هر مرحله اخذ می‌گردد، ولی مالیات پرداختی در هر مرحله از زنجیره واردات تولید توزیع به عنصر مرحله بعدی زنجیره انتقال می‌یابد، تا نهایتاً توسط مصرف کننده نهایی پرداخت گردد.
تعریف عملیاتی مالیات بر ارزش افزوده:
مالیات بر ارزش افزوده، مالیاتی است که کلیه عرضه کنندگان کالاها و خدمات به عنوان مودیان این نظام مالیاتی باید علاوه بر بهای کالا یا خدمت عرضه شده، به صورت درصدی از بهای فروش کالاها یا خدمات، در زمان فروش از خریداران اخذ و به صورت دوره ای (فصلی) به سازمان امور مالیاتی کشور واریز نمایند، تفاوت بین ارزش کالاها و خدمات عرضه شده با ارزش کالاها و خدمات خریداری یا تحصیل شده در یک دوره معین است.
جایگاه مالیات بر ارزش افزوده (VAT):
بر اساس قانون بودجه و برنامه سند چشم‌انداز ۲۰ ساله کشور باید درآمد مالیاتی به نوعی جایگزین درآمدهای نفتی شود که زمانی به پایان خواهد رسید. به عبارت دیگر، بر اساس سند چشم‌انداز ۲۰ ساله کشور دولت باید تا پایان برنامه پنجم توسعه قادر باشد که هزینه‌های جاری خود را به طور عمده از درآمد مالیاتی تأمین کند و از اتکای این بخش به درآمدهای نفتی بکاهد (بند ۴۲ سند). پرداخت مالیات در برخی کشورها یک تکلیف قانونی بزرگ محسوب می‌شود و عدم پرداخت آن برخوردهای قانونی برای متخلفین از قانون را در پی دارد.
مالیات در کشورهای مختلف دنیا، بخش عمده‌ای از هزینه‌های عمومی را تشکیل می‌دهد به نحوی که در برخی از کشورها ۹۰ تا ۹۵ درصد از هزینه‌های عمومی مورد نیاز دولت از طریق مالیات تأمین می‌شود، اما این رقم در ایران حتی با تلاش‌های بسیار زیاد دولت بسیار کم است و با رقم‌های مرسوم در دنیا بسیار فاصله دارد. به علاوه، حدود ۳۲ درصد از تولید ناخالص داخلی برخی از کشورها از درآمد مالیاتی تأمین می‌شود، درحالی‌که این رقم در ایران بسیار اندک است. لازمه‌ی دستیابی به وضعیت مطلوب درآمدهای مالیاتی در کشور ارتقاء فرهنگ مالیاتی است که اجرای طرح خود اظهاری مالیاتی در تیرماه هر سال نیز بدین منظور صورت می‌گیرد.
به اعتقاد بسیاری از کارشناسان اقتصادی اجرای صحیح قانون مالیات بر ارزش افزوده در چارچوب یک برنامه‌ی کلان اقتصادی و به دور از بخشی‌نگری سبب برقراری عدالت در پرداخت مالیات می‌شود. طرح تحول نیز موضوعی ۷ ضلعی است که اجرای برخی ضلع‌های آن، راحت‌تر و دستاوردهای آن هم بیشتر است. یکی از این موارد «پر دستاورد» به اصلاح نظام مالیاتی کشور اختصاص دارد و برجسته‌ترین ویژگی آن نیز مالیات بر ارزش افزوده است. قانون مالیات بر ارزش افزوده اگر با هوشمندی و بسترسازی کامل اجرا شود، می‌تواند هزینه تمام شده طرح بزرگ تحول اقتصادی را کاهش دهد و از طرف دیگر کاربری‌های اقتصادی، اجتماعی و توسعه ای نظام مالیاتی را به شدت افزایش خواهد داد. این مهم زمانی تحقق می‌یابد که نظام مالیاتی کشور دارای قدرت بازدارندگی در مقابل فرار مالیاتی و صاحب پایه‌های گسترده مالیاتی با رویکرد عدالت مالیاتی در سراسر اقتصاد کشور باشد، در این نوشتار با اشاره به ضرورت‌های تاریخی اصلاح ساختار و نظام مالیاتی کشور، قانون مالیات بر ارزش افزوده که تلاش بهینه دولت در سال‌های اخیر است، به طور ویژه بررسی خواهد شد.
مالیات بر ارزش افزوده در قرن حاضر مورد استقبال بسیاری از کشورهای جهان قرار گرفته است؛ این مالیات، از ارزش افزوده بنگاه‌ها در مراحل مختلف فرایند تولید – توزیع اخذ می‌شود. (سازمان امور مالیاتی کشور، نشریه سازمان، ش ۱۲،۱۶).
انواع مالیات بر ارزش افزوده
مالیات از جمله پرداختنی‌هایی است که سابقه دیرینه دارد. از پول زوری که دولت می‌گیرد تا پولی که با رضایت به دولت می‌دهیم تا خرج خودمان کند و ما همه افراد جامعه از آن بهره‌مند می‌شویم (بابایی و لبافی، ۱۳۷۸). مالیات مبلغی است که دولت از اشخاص، شرکت‌ها و مؤسسات بر طبق قانون برای تقویت عمومی حکومت و تأمین مخارج عمومی می‌گیرد و افزون بر خصلت اجباری بودن، خصوصیت بارز مالیات، یک طرفه بودن و عدم تناسب میان میزان مالیات و ارزش خدمات عمومی (که مالیات‌دهندگان از آن برخوردار می‌شوند) است. مالیات به عنوان یک هزینه اجتماعی است که شهروندان یک جامعه در قبال استفاده از امکانات و خدمات عمومی باید پرداخت کنند (نوری خانیوردی، ۱۳۸۱). مالیات عبارت است از تعهد مالی و قانونی شخص حقیقی نسبت به دولت و در واقع، مالیات حق اجتماعی است بر گردن کسانی که در سایه مواهب جامعه به زندگی و کار مشغول‌اند یا مالیات سهمی از حاصل کار و تلاش افراد است که به جامعه تعلق می‌گیرد (برنامه و بودجه، ۱۳۸۶). به عبارت دیگر، مالیات یک نوع پرداختی است که توسط افراد جامعه به دولت (در قبال استفاده از امکانات و خدمات عمومی) داده می‌شود (تیلور^[۱۴]، ۱۹۹۸). تقسیم‌بندی مالیات‌ها به مالیات‌های مستقیم و غیرمستقیم، عمده‌ترین نوع طبقه‌بندی مالیات در آمارهای دولتی در سطح بین‌المللی است. در ساختار بودجه کشور ایران نیز درآمدهای مالیاتی در نخستین طبقه‌بندی به دو گروه مذکور تقسیم می‌شوند (زنجانی و دهقانی، ۱۳۸۶). مالیات‌های مستقیم با توجه به اوضاع و احوال اشخاص (مانند میزان دارایی و درآمد آنان) وضع می‌شود (اقتداری، ۱۳۷۸). در ارزیابی مالیات مستقیم، باید مطرح کرد که این نوع مالیات در مواردی شیوه مناسبی در اخذ مالیات محسوب می‌شود، یعنی در زمانی از افراد با درآمد بالا مالیات بیشتر گرفته شود و آنان که درآمد کمتری دارند مالیات کمتری بپردازند. در این صورت بعد رعایت عدالت اجتماعی و اخذ مالیات قابل‌اعمال است؛ به طوری که افراد کم درآمد جامعه مانند حقوق‌بگیران نسبت به برخی از افراد پردرآمد جامعه (واسطه گران و غیره) مالیات بیشتری می‌پردازند. علت این امر آن است که شناسایی افراد مشمول این مالیات و میزان سوددهی آنان بسیار مشکل است. بنابراین امکان فرار مالیاتی در این گروه وجود دارد، درحالی‌که حقوق‌بگیران درآمدهای مشخص دارند و اخذ مالیات از آن‌ها به سادگی صورت می‌گیرد و این بعد عدالت اجتماعی را خدشه‌دار می‌کند. از سوی دیگر با توجه به حجم کم تولیدات کشور و نیاز به تشویق تولیدکنندگان و سرمایه‌گذاران، اخذ این نوع مالیات موجب کاهش انگیزه گروه‌های یادشده و کاهش تولیدات کشور خواهد شد (شیر خانی، ۱۳۸۴). مالیات‌های غیرمستقیم، مالیات‌هایی هستند که پرداخت‌کننده آن مشخص و معین نیست و تحقق مالیات بستگی به یک قسمت از فعالیت‌های اقتصادی و عملیات افراد دارد و قابلیت انتقال آن‌ها بسیار زیاد است. این مالیات‌ها بیشتر بر مصرف اشیاء و فروش کالا و استفاده از خدمات بستگی دارد (عزیزی، ۱۳۸۵).
قبل از توضیح انواع مالیات بر ارزش افزوده، لازم است که مفهوم تولید ناخالص داخلی یا GDP مطرح شود. تولید ناخالص داخلی، ارزش پولی کلیه کالاها و خدمات تولید شده در یک کشور، بدون توجه به ملیت صاحبان این عامل،‌ در یک دوره معین (دوره یک ساله)، به قیمت جاری می‌باشد. برای محاسبه GDP از دو روش استفاده می‌شود:
۱ ـ روش ارزش افزوده به قیمت عوامل تولید که، حاصل جمع کلیه ارزش افزوده‌های ایجاد شده، توسط تمامی بخش‌های اقتصادی یک کشور با کسر کارمزد احتسابی، می‌باشد.
۲ ـ روش مخارج به قیمت بازاری که، از حاصل جمع کلیه هزینه‌های مربوط به بخش خصوصی و دولتی، مخارج سرمایه‌گذاری و خالص صادرات در یک اقتصاد، بدست‌می‌آید.
(GDP = C + I + G + (X-M
C: میزان مخارج مصرفی بخش خصوص؛
(X-M): خالص صادرات می‌باشد.
I: مخارج سرمایه‌گذاری M: معرف میزان واردات یک کشور
G: مخارج بخش دولتی
X: معرف صادرات
در نظام مالیات بر ارزش افزوده، برای مشخص نمودن پایه مالیاتی از تولید ناخالص داخلی به روش مخارج استفاده می‌شود. اکنون که پایه مالیاتی با توجه به تولید ناخالص داخلی مشخص گردید، به معرفی انواع مختلف مالیات بر ارزش افزوده پرداخته می‌شود.
مالیات بر ارزش افزوده از نوع تولید (VAT_P)